Czym są rozwiązania oparte na naturze?
W dobie postępującej urbanizacji i kryzysu klimatycznego, rośnie zapotrzebowanie na zrównoważone rozwiązania, które łączą ochronę środowiska z korzyściami ekonomicznymi. Nature-Based Solutions (NbS), czyli rozwiązania oparte na naturze, stanowią kluczowy element strategii adaptacyjnych miast oraz sektora nieruchomości.
Komisja Europejska definiuje rozwiązania oparte na naturze jako rozwiązania, oparte na zasobach przyrody, które powstały z inspiracji przyrodą lub są przez nią wspomagane, a ponadto są opłacalne i zapewniają jednocześnie korzyści środowiskowe, społeczne i ekonomiczne oraz pomagają w zwiększaniu odporności; takie rozwiązania za pomocą systematycznych, dostosowanych do lokalnych warunków i efektywnie wykorzystujących zasoby działań wprowadzają do miasta oraz krajobrazu lądowego i morskiego coraz bardziej zróżnicowane, naturalne i wykorzystujące przyrodę elementy i procesy.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) podaje swoją definicję: rozwiązania oparte na przyrodzie to działania mające na celu ochronę, zrównoważone zarządzanie i przywracanie naturalnych i zmodyfikowanych ekosystemów w sposób, który skutecznie i adaptacyjnie dostarcza zarówno dobrobyt dla ludzi, jak i korzyści dla różnorodności biologicznej (IUCN, 2016). Te rozwiązania wykorzystują naturalne ekosystemy jako infrastrukturę dla usług ekosystemowych – korzyści, które czerpiemy z natury dla naszych podstawowych potrzeb życiowych. Obejmują one m.in. zrównoważone zarządzanie terenami zielonymi, renaturyzację rzek i mokradeł, zieloną infrastrukturę oraz adaptacyjne planowanie przestrzenne.
ONZ nazywa rozwiązania oparte na naturze jako działania mające na celu ochronę, zachowanie, odtwarzanie, zrównoważone wykorzystanie oraz zarządzanie naturalnymi lub zmodyfikowanymi ekosystemami lądowymi, słodkowodnymi, przybrzeżnymi i morskimi.
Takie rozwiązania mogą skutecznie przeciwdziałać zmianom klimatu, brakom bezpieczeństwa żywnościowego i wodnego, degradacji gleby, wspierać ochronę bioróżnorodności, poprawiać jakość życia mieszkańców i zwiększać wartość nieruchomości.
Uzasadnienie biznesowe
Nowe regulacje (takie jak dyrektywa CSRD) oraz niezależne organizacje (takie jak Science Based Targets for Nature) skłaniają firmy do działania. Jak podkreślono w publikacjach takich jak "The Climate Drive" i "Nature Positive Roadmaps" (WBCSD), obecna sytuacja wymusza nowe priorytety strategiczne, jednocześnie uwypuklając ryzyka i szanse związane z wpływem przedsiębiorstw na ekosystemy naturalne oraz ich zależnościami od nich.
Wartość dodana różni się w przypadku poszczególnych rozwiązań opartych na przyrodzie, jednak wiele z nich może realizować różnorodne priorytety strategiczne (np. przyroda i klimat), jednocześnie zapewniając ograniczenie ryzyka oraz tworzenie nowych możliwości (np. poprzez lepszą wydajność partnerów w łańcuchu wartości).
Dla zapewnienia skutecznego i poprawnego stosowania rozwiązań opartych na naturze w różnych krajach IUCN wprowadziła globalny standard - IUCN Global Standard for Nature-Based Solutions, z 8 zasadami i 28 wskaźnikami określającymi uzyskane efekty wdrożenia.
Parasola rozwiązań opartych na naturze (NbS umbrella)
Koncepcja NbS ta jest swego rodzaju parasolem dla różnych podejść opartych na wykorzystaniu ekosystemów:
- naturalne rozwiązania, natural solutions (rola istniejącej natury w przeciwdziałaniu zmianom klimatu)
- adaptacja oparta na ekosystemie, ecosystem-based adaptation (EbA)
- ograniczanie ryzyka klęsk żywiołowych w oparciu o ekosystem, ecosystem-based disaster risk reduction (Eco-DDR)
- zielona infrastruktura i naturalna infrastruktura (kontekst środowiska miejskiego)
- regeneracyjne zarządzanie krajobrazem.
[IUCN]
8 zasad rozwiązań opartych na naturze (IUCN)
Globalny Standard IUCN określa 8 cech lub zasad które charakteryzują rozwiązania oparte na naturze.
🔻 Zasada 1: Wyzwania społeczne
Wyznacza ona typ wyzwań i cel powstania NbS. Jaki dokładny problem mamy? Jaka jego skala? Jaka lokalizacja? Jaka grupa docelowa? Oto obszary dla których mogą być adresowane rozwiązania oparte na naturze:
[Guidance for using the IUCN Global Standard for Nature-based Solutions]
- adaptacja i mitygacja do zmian klimatu
- ograniczanie ryzyka klęsk żywiołowych
- degradacja ekosystemów i zanikanie bioróżnorodności
- zdrowie ludzkie
- rozwój społeczno-gospodarczy
- bezpieczeństwo żywnościowe i wodne
Zdefiniowane działania powinny również mieć na celu utrzymanie i poprawę usług ekosystemowych przy jednoczesnym zachowaniu struktury, funkcji i kompozycji ekosystemu.
🔻 Zasada 2: Projektowanie z uwzględnieniem skali
Wybór odpowiednich NbS zależy od skali geograficznej wybranego wyzwania. Wszystkie interwencje, w tym te, które mają miejsce w pojedynczych miejscach lub w małych skalach przestrzennych, powinny być opracowywane w kontekście całościowego krajobrazu. Działanie NbS zawsze wychodzi poza granice określonej lokalizacji ze względu na połączenia i interakcje z otoczeniem. Często rozwiązania oparte na naturze są częścią bardziej kompleksowych inżynieryjnych działań, co z kolei daje efekt synergii i lepsze wyniki.
🔻 Zasada 3: Zysk netto z różnorodności biologicznej
Utrata bioróżnorodności wpływa na wszystkie sektory gospodarki, ponieważ stanowi ona integralną część kapitału naturalnego, który z kolei zapewnia ludziom niezbędne warunki do życia. Dlatego niezależnie od tego, na jakie wyzwania skierowane są poszczególne NbS, zawsze muszą one prowadzić do przyrostu netto różnorodności biologicznej (biodiversity net gain, BNG). Aby zapewnić BNG, konieczne jest przeprowadzenie oceny stanu wyjściowego ekosystemu. Regularne monitorowanie w celu oceny poprawy integralności ekosystemu oraz jego zdolności do świadczenia pożądanych usług ekosystemowych jest również niezbędne.
🔻 Zasada 4: Opłacalność ekonomiczna
Aby rozwiązania oparte na naturze były trwałe, muszą uwzględniać aspekty ekonomiczne. W przeciwnym razie istnieje ryzyko, że realizacja projektów zostanie przerwana lub ograniczona do okresu ich trwania. Po zakończeniu takich działań korzyści, które one dostarczały one, mogą zacząć zanikać, a w konsekwencji całkowicie zniknąć. Może to prowadzić do pogorszenia stanu krajobrazu lądowego lub morskiego w porównaniu do sytuacji sprzed ich wdrożenia. Główne podejścia do uwzględniania kwestii ekonomicznych obejmują ocenę opłacalności (cost-effectiveness) oraz kosztów i korzyści (cost-benefit). NbS będzie opłacalny jedynie wtedy, gdy wartość usług ekosystemowych, które dostarcza to rozwiązanie, przewyższy koszt jego wdrożenia.
🔻 Zasada 5: Zarządzanie sprzyjające inkluzywności społecznej
Ponieważ działanie rozwiązań opartych na naturze zawsze wykracza poza teren interwencji, przy planowaniu NbS należy uwzględnić potrzeby wszystkich stron zainteresowanych. Skuteczne zarządzanie z dołączeniem wszystkich interesariuszy pozwala uniknąć konfliktów i błędów przy realizacji projektów.
🔻 Zasada 6: Równowaga między kompromisami
Maksymalizacja wyznaczonego zestawu usług ekosystemowych prawie zawsze skutkuje zmniejszeniem dostępności innych usług (na przykład agroekosystem dostarcza żywność, lecz pogarsza jakość wód powierzchniowych). Może to prowadzić do naruszenia równowagi ekologicznej lub do konfliktów interesów pomiędzy interesariuszami. Dlatego konieczne jest poświęcenie uwagi wszystkim możliwym scenariuszom działania NbS, zarówno w krótkiej, jak i długiej perspektywie.
🔻 Zasada 7: Zarządzanie adaptacyjne
NbS mają do czynienia z siłami natury, które w odróżnieniu od szarej infrastruktury (sztucznych systemów inżynieryjnych) są kompleksowe i dynamiczne pod wpływem różnych czynników. Proces wdrażania rozwiązań opartych na naturze może prowadzić do nieprzewidywanych skutków, jeśli nie uwzględnia się wszystkich zmian zachodzących w trakcie realizacji. Zarządzanie adaptacyjne pozwala zredukować te niepewności poprzez operacyjne działania w odpowiedzi na nieprzewidywalne zmiany. Plan monitorowania i ewaluacji przez cały cykl interwencji jest częścią takiego zarządzania, Pomaga on ocenić w jakim stopniu i czy skutecznie planowane NbS spełnia swoje funkcje.
🔻 Zasada 8: Mainstreaming i zrównoważony rozwój
Rozwiązania oparte na naturze należy promować nie tylko w biznesie, lecz również w sektorze publicznym. Pomaga to rozmawiać w jednym języku ze wszystkimi interesariuszami i włączać koncepcję NbS do polityk, prawa, planów zagospodarowania, co z kolei przyczyni się do tego, że dane NbS przetrwa przez lata i posłuży jak najdłużej.
Jak rozwiązania oparte na naturze pomagają chronić i odbudowywać bioróżnorodność?
Bioróżnorodność stanowi fundament zdrowych ekosystemów i jest kluczowym elementem stabilności klimatycznej oraz dobrostanu ludzkiego. Jednak świat obserwuje degradację ekosystemów i utratę siedlisk przyrodniczych, w pierwszej kolejności z przyczyn urbanizacji i intensywnego rolnictwa, co prowadzi do niebezpiecznych tempów spadu liczebności gatunków. Jak wspomniano w poprzedniej części artykułu, rozwiązanie oparte o naturze nie będzie uważać się takim, jeśli nie pomaga ono odbudowywać bioróżnorodność w danej lokalizacji. Jak NbS pomagają przywracać zdrowe ekosystemy?
🌿 Przywracanie naturalnych siedlisk w miastach
Jednym z głównych wyzwań urbanizacji jest utrata terenów naturalnych na rzecz betonowej infrastruktury. NbS oferują alternatywne podejście poprzez wdrażanie błękitno-zielonej infrastruktury, która odtwarza ekosystemy w przestrzeniach zurbanizowanych. Przykłady działań:
[https://landezine.com/]
- Zielone dachy i ściany – tworzą mikrosiedliska dla owadów zapylających, ptaków i drobnych kręgowców.
- Parki kieszonkowe, Lasy Miyawakiego i łąki miejskie – stanowią schronienie dla dzikiej fauny oraz poprawiają warunki siedliskowe dla roślin.
- Zielone torowiska i przystanki – ograniczają fragmentację ekosystemów miejskich, zapewniając ciągłość korytarzy ekologicznych.
🌿 Ochrona i renaturyzacja ekosystemów wodnych
Wiele terenów podmokłych i zbiorników wodnych zostało osuszonych lub zamienionych na tereny zurbanizowane, co znacząco wpłynęło na spadek liczby gatunków zależnych od środowisk wodnych. NbS mogą przywrócić funkcje ekosystemowe tych terenów poprzez:
- Mokradła miejskie i stawy retencyjne, które działają jak naturalne filtry wody i siedliska dla ptactwa wodnego oraz płazów.
- Ogrody deszczowe, które wspierają retencję wody i przywracają warunki dla hydrofitów oraz mikroorganizmów.
- Ogrody pływające, które zwiększają powierzchnię siedlisk wodnych w gęsto zabudowanych obszarach miejskich.
🌿 Tworzenie korytarzy ekologicznych
Fragmentacja siedlisk jest jedną z głównych przyczyn spadku bioróżnorodności – utrudnia przemieszczanie się gatunków i prowadzi do izolacji populacji. NbS pozwalają na odtworzenie ciągłości ekosystemów poprzez:
[https://www.zja.nl/]
- Zielone mosty i ekodukty, które umożliwiają zwierzętom migrację między odizolowanymi terenami.
- Zadrzewienia liniowe i pasy zieleni, które zapewniają bezpieczne korytarze migracyjne dla owadów, ptaków i ssaków.
- Naturalne systemy retencyjne, które łączą mokradła, rzeki i zbiorniki wodne, przywracając integralność ekosystemów wodnych.
- Korytarze ekologiczne przyczyniają się do zwiększenia stabilności populacji i poprawy genetycznej różnorodności organizmów.
🌿 Poprawa warunków siedliskowych dla zapylaczy i gatunków kluczowych (keystone species)*
Zapylacze, takie jak pszczoły, motyle i chrząszcze, odgrywają fundamentalną rolę w ekosystemach, a ich populacje dramatycznie spadają wskutek intensyfikacji rolnictwa i zanieczyszczeń. NbS oferują skuteczne rozwiązania na rzecz ich ochrony:
[https://landezine.com/]
- Łąki kwietne i roślinność miododajna, które stanowią źródło pożywienia dla zapylaczy.
- Hotele dla owadów, które zapewniają schronienie i miejsca lęgowe dla dzikich pszczół.
- Strefy bioróżnorodności (biocenotyczne) na terenach inwestycyjnych, w których zachowywane są naturalne siedliska fauny i flory.
Tego typu rozwiązania wspierają funkcje ekosystemowe i przyczyniają się do odbudowy populacji kluczowych gatunków w ekosystemie.
* - gatunki kluczowe to organizmy, które odgrywają istotną rolę w utrzymaniu struktury i funkcji ekosystemu, nawet jeśli nie są najliczniejszymi gatunkami; zwykle to drapieżniki, inżynierowie siedlisk, niektóre gatunki roślin, które zapewniają pożywienie lub schronienie innym zwierzętom.
Jaka rola rozwiązań opartych na naturze w adaptacji do zmian klimatu?
☀️ Naturalna retencja wody i redukcja ryzyka powodziowego
Jednym z największych zagrożeń związanych ze zmianami klimatu są powodzie spowodowane intensywnymi opadami deszczu. NbS skutecznie zwiększają zdolność terenu do absorpcji i magazynowania wody poprzez:
- Mokradła miejskie i ogrody deszczowe, które redukują odpływ powierzchniowy i zwiększają infiltrację wód opadowych.
- Przepuszczalne nawierzchnie, które zmniejszają obciążenie systemów kanalizacyjnych i ograniczają ryzyko podtopień.
- Renaturyzację rzek, przywracającą naturalne koryta wodne i zmniejszającą ryzyko powodzi.
☀️ Łagodzenie miejskiej wyspy ciepła
Wzrost globalnych temperatur powoduje zwiększenie intensywności i częstotliwości fal upałów, szczególnie w miastach, gdzie występuje efekt miejskiej wyspy ciepła. NbS pomagają obniżyć temperaturę otoczenia poprzez:
[Francois Roux - stock.adobe.com]
- Zielone dachy i ściany, które izolują budynki, ograniczając nagrzewanie się powierzchni i poprawiając komfort termiczny.
- Zadrzewienia, lasy i parki miejskie, które zapewniają cień i zwiększają parowanie, naturalnie chłodząc powietrze.
- Zielone torowiska i przystanki, które redukują nagrzewanie infrastruktury transportowej.
☀️ Ochrona zasobów wodnych w warunkach suszy
Wydłużające się okresy bezopadowe i rosnące zapotrzebowanie na wodę sprawiają, że miasta i przedsiębiorstwa muszą wdrażać strategie oszczędzania i efektywnego gospodarowania wodą. NbS oferują skuteczne rozwiązania, takie jak:
- Mała retencja wodna, umożliwiająca magazynowanie wody w naturalnych zbiornikach i gruntach.
- Systemy odzysku wody deszczowej, które mogą być wykorzystane do nawadniania terenów zielonych.
- Renaturyzacja ekosystemów wodnych, przywracająca zdolność gleby do zatrzymywania wilgoci.
☀️ Sekwestracja dwutlenku węgla i łagodzenie skutków emisji
Roślinność miejska i tereny naturalne pełnią kluczową rolę w pochłanianiu dwutlenku węgla i ograniczaniu efektu cieplarnianego. NbS wspierają:
- Lasy miejskie i mikrolasy, które magazynują CO₂ i poprawiają jakość powietrza.
- Ogrody pływające i mokradła, które działają jako naturalne filtry powietrza i wody.
- Rewitalizację zdegradowanych terenów, przywracając funkcje ekosystemowe i zwiększając zdolność do pochłaniania węgla.
Jakie są wady rozwiązań opartych na naturze?
Choć NbS oferują liczne korzyści, w tym poprawę jakości życia, wsparcie bioróżnorodności, zwiększenie odporności na zmiany klimatu, wzrost wartości nieruchomości oraz aktywizację życia społecznego, mają również swoje ograniczenia i wyzwania. Zrozumienie tych wad jest kluczowe dla skutecznego planowania, wdrażania i zarządzania NbS.
🔻 Długi czas realizacji i wolne tempo efektów
W przeciwieństwie do tradycyjnych rozwiązań inżynieryjnych, NbS wymagają czasu na pełne rozwinięcie swojego potencjału. Roślinność musi osiągnąć dojrzałość, a naturalne ekosystemy potrzebują lat, aby się ustabilizować i zapewnić oczekiwane korzyści.
🔻 Wysokie koszty początkowe niektórych NbS
Wdrożenie niektórych rozwiązań opartych (na przykład, dachy zielone intensywne) na naturze często wiąże się z wyższymi kosztami początkowymi niż konwencjonalne rozwiązania inżynieryjne. Dodatkowo, projektowane ekosystemy wymagają regularnego monitorowania, aby spełniały swoją funkcję.
🔻 Nieprzewidywalność i zależność od warunków środowiskowych
Efektywność rozwiązań opartych na naturze jest silnie uzależniona od warunków klimatycznych i lokalnych uwarunkowań środowiskowych. Długotrwałe susze, zmiany temperatury i ekstremalne zjawiska pogodowe mogą ograniczyć skuteczność rozwiązań opartych na naturze.
Dlatego poprawny projekt wdrażania rozwiązań opartych na naturze ma posiadać strategię opartą na zasadę 7 - Zarządzanie adaptacyjne standardu IUCN, która pozwala uwzględnić kompleksowość i dynamikę środowiska naturalnego i zarządzać ryzykiem.
🔻 Potrzeba dużej powierzchni i integracji z planowaniem przestrzennym dla wieloskalowych NbS
Rozwiązania oparte o naturze często wymagają większej przestrzeni niż tradycyjne systemy infrastrukturalne. Integracja terenów zielonych w gęsto zabudowanych miastach może być trudna ze względu na ograniczoną dostępność gruntów oraz konkurencję o przestrzeń.
🔻 Ograniczona skuteczność w przypadku skrajnych warunków klimatycznych
Chociaż NbS są skuteczne w adaptacji do zmian klimatycznych, mogą nie wystarczyć w przypadku ekstremalnych zjawisk pogodowych. Na przykład, naturalne systemy retencyjne mogą nie poradzić sobie z długimi okresami bezopadowymi, co może prowadzić do zanikania roślinności.
🔻 Trudności w uzasadnieniu ekonomicznym i pomiarze korzyści
Choć NbS generują korzyści ekonomiczne, ich mierzalność i zwrot z inwestycji (ROI) mogą być trudne do precyzyjnego określenia w krótkim okresie. Wyzwania ekonomiczne:
- Modele biznesowe często nie uwzględniają wartości ekosystemowych w klasycznej analizie kosztów i korzyści.
- Korzyści, takie jak poprawa zdrowia mieszkańców czy lepsza jakość powietrza, są trudne do skwantyfikowania.
- Niektóre firmy mogą unikać NbS ze względu na brak natychmiastowych zysków finansowych.
Szczegółowa analiza warunków środowiskowych na etape planowania NbS, zarządzanie adaptacyjne, analiza opłacalności oraz analiza kosztów i korzyści pozwoli uniknąć i znacząco zredukować ryzyko pojawienia tych wad.
[https://landezine.com/]
Rozwiązania oparte na naturze stanowią skuteczny sposób na ochronę i odbudowę bioróżnorodności, jednocześnie przynosząc wymierne korzyści ekologiczne, społeczne i ekonomiczne. Poprzez renaturyzację terenów zurbanizowanych, odbudowę ekosystemów wodnych, tworzenie korytarzy ekologicznych i wspieranie poszczególnych gatunków, NbS odgrywają kluczową rolę w adaptacji do zmian klimatu i przywracaniu ekologicznej odporności zarówno poszczególnych obiektów deweloperskich jak i całych miast.
Czy Twój projekt deweloperski uwzględnia rozwiązania oparte na naturze? Jeśli nie, to najwyższy czas, aby je wdrożyć! Zespół Deep Eco dysponuje bogatym doświadczeniem w projektowaniu NbS i chętnie służy pomocą!