Bezkonwersyjne łańcuchy dostaw: co oznacza i dlaczego stają się standardem
Koncepcja bezkonwersyjnych łańcuchów dostaw (ang. conversion-free supply chains lub deforestation & conversion free supply chains (DCF)) polega na zapewnieniu, że żadne zakupione surowce nie pochodzą z gruntów przekształconych z naturalnych ekosystemów. Celem jest unikanie pozyskiwania dóbr rolnych z terenów poddanych wylesianiu lub konwersji (np. na pola uprawne czy plantacje). Jak zauważa WWF, zobowiązania deforestation- and conversion-free oznaczają unikanie produkcji dóbr na gruntach przekształconych z naturalnego siedliska – włączając w to lasy, trawy, mokradła i sawanny [1]. Przekształcanie naturalnych ekosystemów (konwersja) jest jednym z głównych czynników emisji gazów cieplarnianych i utraty bioróżnorodności – np. 9–10% emisji antropogenicznych pochodzi z karczunku pod uprawy, a rolnictwo odpowiada za około 90% globalnej utraty lasu [2]. Dlatego włączenie celów bezkonwersyjnych w strategie zrównoważonego rozwoju stanowi uzupełnienie polityk zero-deforestacji i innych inicjatyw, wzmacniając ochronę klimatu, przyrody i praw społeczności lokalnych.
Konwersja vs. bezkonwersyjność w użytkowaniu gruntów
Photo by Karl Wiggers on Unsplash
Konwersja (przekształcenie) oznacza zmianę naturalnego ekosystemu na inne użytkowanie gruntów lub głęboką zmianę jego struktury, składu czy funkcji. Jak podaje Unilever, jest to „zmiana naturalnego ekosystemu na inny użytek gruntów lub istotna zmiana składu, struktury czy funkcji ekosystemu” [3]. Jednym z przypadków konwersji jest wylesianie – utrata lasów naturalnych przez przekształcenie na grunty rolne, plantacje czy trwałą degradację. Inaczej mówiąc, wylesianie to forma konwersji dotycząca ekosystemów leśnych.
Bezkonwersyjność to natomiast strategia dostaw, w której eliminujemy surowce pochodzące z gruntów po ściśle określonym „cut-off date” – najczęściej daty, od której nie akceptujemy konwersji siedlisk. W praktyce oznacza to, że łańcuch dostaw powinien być wolny od materiałów wyprodukowanych na gruntach przekształconych po tej dacie. W łańcuchu bezkonwersyjnym stosuje się więc narzędzia traceability – mapowanie łańcucha dostaw i śledzenie pochodzenia surowców – aby upewnić się, że nie pochodzą one z obszarów, które uległy konwersji po ustalonym terminie.
Warto zaznaczyć, że koncepcja bezkonwersyjności wykracza poza ochronę lasów tropikalnych. Dotyczy również innych ekosystemów o wysokiej wartości przyrodniczej – torfowisk, cennych zbiorowisk zielnych (sawanny, stepy), łąk i mokradeł. Ich konwersja na cele rolnicze wiąże się podobnie ze znaczną emisją CO₂ i utratą bioróżnorodności. Dla przykładu w politykach zakupowych firm handlowych podkreśla się znaczenie ochrony torfowisk i HCS (High Carbon Stock) – magazynów węgla – oraz HCV (High Conservation Value) – obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych. W praktyce oznacza to, że łańcuch bezkonwersyjny dąży do eliminacji wszelkiej nielegalnej i nieetycznej ekspansji rolnictwa kosztem lasów i innych cennych siedlisk na całym świecie [4].
Przykłady globalnych wdrożeń
Photo by Martijn Baudoin on Unsplash
Coraz więcej firm i organizacji deklaruje cele bezkonwersyjne. Nestlé w raporcie niefinansowym za 2024 r. [5] zaznacza jako jeden z KPI “Główne łańcuchy dostaw mięsa, oleju palmowego, masy celulozowej i papieru, soi, cukru, kakao i kawy wolne od wylesiania”. I dodaje, że "wolne od wylesiania" oznacza, że towary objęte zakresem zostały ocenione jako wyprodukowane na gruntach, które nie podlegały wylesianiu po datach granicznych dla sektora towarowego, jeśli takie istnieją, ale w żadnym wypadku nie później niż 31 grudnia 2020 r. Cele te wspierają metody takie jak certyfikacja (np. FSC/PEFC dla drewna, RSPO dla oleju palmowego, RTRS/Proterra dla soi), oceny wysokiej wartości węglowej (HCS) i ochrony (HCV) oraz bezpośrednie monitorowanie upraw (naziemne oraz z powietrza). Carrefour podjął działania przy użyciu technologii geolokalizacji – firma wykorzystuje satelitarne narzędzia (MapBiomas, DETER, PRODES) do monitorowania gospodarki rolnej i stosuje daty graniczne (np. 2009 dla Amazonii, 2018 dla Cerrado) w łańcuchach dostaw wołowiny [6].
Również producenci dóbr konsumenckich wprowadzają konkretne polityki. Ferrero reportuje w 2023 r. 93% śledzalność kakao od poziomu farmy do zakupu pierwszego punktu dzięki mapowaniu satelitarnemu [7] oraz wspiera farmerów w przekształcaniu upraw do systemów agro-forestry i odbudowie lasów.
Bezkonwersyjność w praktyce: zakupy, dostawcy, monitorowanie
Photo by Colin Roe on Unsplash
Wdrożenie bezkonwersyjnego łańcucha dostaw wiąże się z wprowadzeniem restrykcyjnych wymagań w procesie zakupów i współpracy z dostawcami (due diligence). Firmy muszą najpierw mapować dostawców – poznać geograficzne pochodzenie surowców i ocenić ryzyko konwersji. Często tworzy się listy zakazanych źródeł lub regionów o wysokim ryzyku (np. tereny pierwotnych lasów Amazonii czy Borneo). W zamówieniach i umowach stawia się warunki NDPE (No Deforestation, No Peat, No Exploitation) wymagające od dostawców deklaracji i weryfikacji braku konwersji.
Następnie w praktyce stosuje się traceability – śledzenie łańcucha dostaw aż do poziomu plantacji czy farmy. Jak wskazuje Lidl, preferowane są rozwiązania zapewniające kategoryzację i pełną identyfikowalność materiałów, co umożliwia „monitorowanie aż do etapu pochodzenia produktu” [8]. W razie braku bezpośredniego śledzenia stosuje się podejście bilansu masy („mass balance”), które pozwala mieszać certyfikowane i niecertyfikowane partie, jednocześnie bilansując wolumeny, jak to dzieje się np. przy oleju palmowym.
Kluczowe jest także monitorowanie zmian gruntów – wykorzystanie technologii GIS i danych satelitarnych. Firmy współpracują z organizacjami monitorującymi (takimi jak Deep Eco, NGO lub instytucji akademickie) i włączają się w inicjatywy branżowe wspierające ocenę zagrożeń. Wiele przedsiębiorstw buduje wewnętrzne narzędzia risk-mappingu lub zleca audyty terenowe (np. ocenę HCV/HCS u producentów). Jak podsumowuje ISEAL, traceability jest w tym kontekście podstawowe, choć ciągle stanowi wyzwanie – wiele firm sięga po mechanizmy audytowe i certyfikacyjne, by zweryfikować swoje dane [9].
Ogólnie: w praktyce oznacza to rewizję procedur zakupów, szkolenia zespołów łańcucha dostaw i systemowe podejście do ESG. Przedsiębiorstwa często raportują postępy (np. w ramach CDP czy zrównoważonego raportowania) i wdrażają wewnętrzne KPI – jak zrobili to Unilever czy Nestlé, które od lat mierzą procent surowców spełniających kryteria bezkonwersyjności.
Adaptacja do polskich realiów
Polskie firmy coraz częściej muszą się dostosować do globalnych wymogów bezkonwersyjności, zwłaszcza pod wpływem regulacji unijnych. Unia Europejska wprowadza Rozporządzenie o Ochronie Lasów (EUDR), które od końca 2024 r. obliguje ok. 120 tys. polskich firm z branży drzewnej, meblarskiej, spożywczej i pokrewnych do ścisłego monitorowania łańcucha dostaw i dokumentowania pochodzenia surowców. EUDR wymaga, by operatorzy udowodnili, że importowane towary (drewno, soję, kakao, kawę, olej palmowy, wołowinę, kauczuk) nie pochodzą z gruntów wylesionych lub zdegradowanych. Oznacza to konieczność kompletnego śledzenia i weryfikacji zgodności z lokalnym prawem środowiskowym w krajach pochodzenia.
W polskich warunkach praktyczne wdrożenie bezkonwersyjności może przebiegać etapowo. W pierwszej kolejności firmy powinny zmapować ryzyka we własnych łańcuchach: ustalić, które surowce lub komponenty (drewno, papier, produkty rolne, karty drewnopochodne, pasze np. soja, mięso) pochodzą z importu lub obszarów wysokiego ryzyka. W sektorze spożywczym kluczowe będą soja, olej palmowy, kakao, kawa oraz produkty mięsne – można zacząć od weryfikacji certyfikatów (np. RTRS/Proterra dla soi, RSPO dla oleju palmowego) i stopniowego zwiększania śledzenia. W branży budowlanej i meblarskiej nadrzędne jest certyfikowanie drewna i wyrobów drzewnych (FSC, PEFC), a także szukanie lokalnych dostawców z zrównoważonym zarządzaniem leśnym. W przemyśle papierniczym ważne jest potwierdzenie pochodzenia celulozy i papieru.
Równocześnie warto dążyć do współpracy: np. dołączać do globalnych inicjatyw (Accountability Framework, Top of Forest Coalition) lub lokalnych programów NGO (Polska jest w sieciach WWF czy CDP). Kluczowe jest też wykorzystanie danych z globalnych źródeł – narzędzi do analizy ryzyka konwersji (np. mapy Global Forest Watch) oraz znajomość postępowań legislacyjnych (EUDR). Sektor spożywczy już obserwuje pierwsze przykłady: duże firmy rolno-spożywcze publikują raporty o łańcuchach wolnych od deforestacji i konwersji (np. raporty CDP Forests), a sieci handlowe aktualizują polityki zakupowe (jak pokazuje Lidl czy Aldi).
Pierwsze kroki
Aby rozpocząć wdrażanie bezkonwersyjnego łańcucha dostaw, polskie przedsiębiorstwo powinno:
- Ustalić politykę wewnętrzną – zadeklarować brak tolerancji dla konwersji gruntów w krytycznych łańcuchach dostaw. Wprowadzić „cut-off date” i zapisy NDPE w umowach z dostawcami.
- Zmapować surowce i dostawców – przeprowadzić analizę sourcingu, określić kraje i obszary źródłowe surowców wysokiego ryzyka (np. tropikalne regiony uprawy soi lub hodowli bydła).
- Wdrożyć śledzenie pochodzenia – uzyskać informacje o rejonie produkcji surowców (certyfikaty FSC/PEFC, RSPO, RTRS, itd.) i w miarę możliwości wprowadzić system traceability (np. blockchain, analizy satelitarne).
- Wprowadzić monitoring i weryfikację – korzystać z technologii monitoringu gruntów (np. Global Forest Watch, narzędzi do wykrywania wycinki) oraz audytów terenowych. Ustalić procedury reagowania (np. wykluczenie dostawcy przy niezgodnościach).
- Dokumentować i komunikować postępy – prowadzić ewidencję realizacji zobowiązań, raportować status (np. w ramach CSR/CDP). Transparentność i ciągły dialog z interesariuszami (dostawcy, firmy doradcze, klienci) pomagają w utrzymaniu zaangażowania i poprawie praktyk.
Pierwsze kroki to często niewielkie zmiany procedur i testowanie narzędzi – np. wytypowanie jednego rodzaju surowca kluczowego i wdrożenie dla niego śledzenia, lub pilotaż współpracy z wybranym dostawcą. Z czasem takie działania skalują się na kolejne surowce i obszary dostaw. Dzięki temu łańcuch dostaw staje się coraz bardziej odporny na ryzyko konwersji gruntów, co przynosi korzyści zarówno dla klimatu i przyrody, jak i wiarygodności firmy na rynku.
Photo by Henry Schneider on Unsplash
Deep Eco: wsparcie dla firm w Polsce
Deep Eco to niezależne biuro doradcze, analityczne i projektowe, które wspiera firmy w dostosowaniu się do wymagań zrównoważonego rozwoju – również w kontekście bezkonwersyjnych łańcuchów dostaw. Zespół Deep Eco tworzą eksperci z zakresu ekologii, ESG, zarządzania ryzykiem przyrodniczym i monitoringu satelitarnego.
Wspieramy firmy w identyfikacji ryzyk związanych z konwersją, wdrażaniu systemów traceability oraz przygotowywaniu dokumentacji ESG i CSRD. Współpracujemy z instytucjami akademickimi, analitykami danych oraz globalnymi inicjatywami branżowymi.
---
[1] - https://www.worldwildlife.org/blogs/sustainability-works/posts/deforestation-and-conversion-free-agriculture-what-s-the-difference-between-cutoff-dates-and-target-dates#:~:text=Deforestation,no%20incentive%20to%20clear%20them
[2] - https://isealalliance.org/sustainability-news/supporting-action-deforestation-and-conversion-free-supply-chains#:~:text=Trade%20in%20commodities%20linked%20with,they%20are%20burned%20or%20rot
[3] - https://www.unilever.com/files/4afcc253-3727-4071-89df-c4df6133d238/unilever-deforestationfree-scheme-rules.pdf#:~:text=Deforestation2Loss%20of%20natural%20forest%20as,severe%20and%20sustained%20degradation
[4] - https://www.aldi.pl/content/dam/aldi/poland/responsibility/ochrona-lasow/lancuchy-dostaw-wolne-od-wylesiania-2022.pdf.res/1657530437554/lancuchy-dostaw-wolne-od-wylesiania-2022.pdf
[5] - https://www.nestle.com/sites/default/files/2025-02/non-financial-statement-2024.pdf
[6] - https://www.carrefour.com/sites/default/files/2022-09/plan_carrefour_deforestation.pdf#:~:text=In order to implement this,farms and then indirect suppliers
[7] - https://www.ferrero.com/int/en/news-stories/news/ferrero-s-2022-2023-cocoa-progress-report-demonstrates-commitment-to-environmental-protection-sustainable-farmer-livelihoods-and-human-rights
[8] - https://kimjestesmy.lidl.pl/content/download/88679/fileupload/Polityka zakupowa_Łańcuchy dostaw wolne od wylesiania_update.pdf#:~:text=łańcucha dostaw%2C ponieważ zapewnia to,globalnie i%2C w razie potrzeby
[9] - https://isealalliance.org/sustainability-news/supporting-action-deforestation-and-conversion-free-supply-chains#:~:text=Complementing%20these%20initiatives%2C%20ISEAL%20has,year